Čezava - Novae

Kastrum Novae se nalazi na ušću reke Čezave u Dunav, na oko 7 km zapadno od sela Dobre, na 18 km nizvodno od Golupca, i predstavljalo je prvo jače utvrđenje na ulazu u Gornju klisuru Đerdapa.[1] Prvi put je kastel zabeležen od strane Marsiljija, na osnovu čega se vidi da je kastel imao oblik pravougaonika, čije su dimenzije pokazivale da je spadao u red većih kastela na Dunavu. Na uglovima i na sredini svake strane nalazila se po jedna kula. Ovaj tip utvrđenja sreće se u poznocarsko vreme, a Swoboda, koji je obišao ovaj pozni kastel smatra da je nastao na temeljima jednog iz ranijeg vremena.[2]

Arheološki radovi sistematskog karaktera otpočeli su 1965. a završeni su bili 1970. godine. U toku ove kampanje ustanovljeno je, da je osnova utvrđenja nepravilnog pravougaonog oblika, dimenzija 150 x 125 m. Bedemi su ojačani sa osam kružnih kula od kojih su dve zaštitne kule severne kapije, dok je južna kapija bez zaštitnih kula i uklopljena je u južni bedem. Prilikom obnove utvrđenja nije ustanovljeno da je izvedeno potpuno uklapanje u osnovu srušenog rimskog utvrđenja, već je došlo do njegovog proširenja ka zapadu. Međutim, rimska osnova pravougaonog oblika u suštini je ostala i u kasnijim vizantijskim intervencijama dominantna. Severna i južna kapija nisu postavljene po sredini zidova, već su pomerene u desno od centralne ose utvrđenja.[3]

U toku arheoloških istraživanja, najznačajnije otkriće na čitavom utvrđenom prostoru predstavlja otkriće vizantijskog bazilikalnog kompleksa, kao i ostaci pristaništa čezavskog kastruma. Ustanovljeno je postojanje sedam građevinskih faza.

Najstarija rimska faza se vezuje za početak i veka, kojoj pripadaju građevine rađene od drveta i naboja.

Druga faza obuhvata period sredine I veka, kojoj takođe pripadaju građevine od drveta i naboja, koje su stradale u jakom požaru, čiji su ostaci iznivelisani zbog kasnije gradnje.

Treću fazu karakteriše logor koji je zauzimao približno isti prostor, kao i kasnije kameno utvrđenje. U ovoj fazi građevine od naboja su najbrojnije. Ova faza je opredeljena u drugu polovinu I veka, u vreme Flavijevaca.

Četvrta faza obuhvata period od kraja I do kraja II veka. Karakteriše je utvrđenje rađeno u kamenu, čiji se osnovni plan u potpunosti uklapa u šemu klasičnog rimskog kastruma.

Peta faza je nastala krajem II i početkom III veka, u vreme Severa, i trajala je do druge polovine III veka. Ovoj fazi pripada fortifikacija koja je u osnovi zadržala oblik logora iz predhodne faze, ali sa izvesnom pregradnjom i prepravkama.

U šestoj fazi kastrum Novae doživljava poslednju veliku prepravku. Stari plan logora se u potpunosti negira i grade se novi bedemi sa okruglim kulama. Novi kastrum zadržava uglavnom dimenzije starog, sa neznatnim proširenjem. Zidovi bedema su sačuvani u visini od 2 – 3 m od temeljne zone. U unutrašnjosti kastruma su takođe vršene prepravke, ali kako je kastrum u jednom trenutku doživeo temeljno rušenje, od ovih zgrada je vrlo malo ostalo. Ova faze obuhvata period vladavine Konstantina i, posle 317. godine, odnosno prvu polovinu IV veka.

Sedma faza se smatra kao ranovizantijska, i vezana je za VI vek. U ovoj fazi izvršeno je delimično obnavljanje, nakon velikog požara sredinom V veka. Unutar utvrđenja, u severozapadnom delu sagrađena je jednobrodna bazilika, sa transeptom na zapadnoj strani. Južna kapela s apsidom služila je i kao baptisterijum, jer je u njoj nađena velika kamena ploča, koja je služila kao krstionica. Temelji ove bazilike ležali su na temeljima starije bazilike, ali se razlikuje njihova orijentacija. ( Slika 5 )

Posle vi veka kastrum na Čezavi nije obnovljen, i nemamo kasnije srednjovekovno naselje. Oko bazilike se u srednjem veku formirala nekropola.[4]

---

[1] D. Pribaković, D. Piletić, Čezava – rimsko i ranovizantijsko utvrđenje, Arheološki pregled, 7, Beograd 1965., str. 105

[2] M. Mirković, op. Cit., 105

[3] D. Pribaković, D Piletić, op. Cit., 106

[4] M. Васић, Castrum Novaе - Чезава, Старинар XXXIII – XXXIV, Београд 1984., стр. 100 – 102