Opšta nesigurnost na dunavskoj granici povećla se posle napuštanja Dakije i evakuacije Rimljana na desnu obalu Dunava u vreme Aurelijana, kada je počela da preti opasnost od Gota sa donjeg Dunava. Pogranična vojna posada često nije uspevala da se suprostavi napadima neprijatelja, jer je deo trupa bio angažovan u ratovima na istoku i na Rajni, a isto tako vojska je bila zauzeta unutrašnjim sukobima oko vlasti. Naredne godine okarakterisane su stalnom nesigurnišću, borbom sa varvarskim plemenima, sve do kraja III veka, Dioklecijanovim dolaskom na vlast, kada dolazi do sređivanja prilika i opšte stabilizacije. Posle napuštanja Dakije sedamdesetih godina III veka, formirane su dve provincije: Dacia Ripensis ( Priobalna Dakija ) i Dacia Mediterranea ( Sredozemna Dakija ), stvorene na desnoj obali Dunava, na teritoriji istočne Gornje Mezije i zapadne Donje Mezije i Trakije.U vreme Dioklecijana osnovane su, Dardania, na jugu Gornje Mezije i Moesia Prima, na severu, koje su zajedno sa dvema dačkim provincijama i Prevalitanom, na jugu Dalmacije, činile mezijsku dijacezu.U vreme Dioklecijana temeljno su obnovljena utvrđenja na limesu, kako bi obezbedio stabilnost i sigurnost na granici.[1] Vladavinom Konstantina Velikog obeležen je početak nove epohe, okarakterisan masovnom hristijanizacijom. Izdatim ediktom 313. hrišćanstvo je ozvaničeno. Mnogi prezidijumi podignuti duž Dunava u vreme Dioklecijana, napušteni su pod Konstantinom, jer je tada i leva obala Dunava bila u granicama Carstva. U vreme Konstantinovih naslednika došlo je do postepenog slabljenja snage Carstva uopšte. U vreme Valensa i Valentijana pojavili su se Zapadni Goti, naseljeni u Velikoj Vlaškoj, naspram provincija Druge Mezije i Male Skitije. Tada su rimske oblasti sa leve strane Dunava svedene na uzan pojas oko gradova i tvrđava, odnosno duž obale Dunava. Germani, pomešani s nekim drugim plemenima, naseljavali su u to vreme deo donjeg Podunavlja i deo Ukrajine. Među njima su bili najznačajniji savezi Zapadnih i Istočnih Gota. Između 364. i 369. izbio je prvi gotski rat. Valens je uspešno zadržavao varvarski pritisak sve do početka velike seobe naroda. Kada su Huni provalili kroz vrata naroda 375. godine brzo su savladali istočnogotski savez, a time ugrozili i Zapadne Gote. Na njihov zahtev, Valens im je dozvolio naseljavanje oblasti južno od Dunava, pod uslovom da brane granicu. Pritisnuti dažbinama Goti su potmognuti Hunima, vršili stalne pobune, preteći da će da ugroze sam Carigrad. Valens je poveo vojsku protiv njih, i do odlučujuće bitke je došlo kod Hadrijanpolja, u kojoj je rimska vojska teško poražena, a Valens poginuo. Posle ove bitke došlo je do rasula u vojsci, pa su se Goti raširili po Balkanskom poluostrvu.[2] Na kraju IV i početkom V veka, posle gotskih prodora i njihovog naseljavanja na Balkanu, nastao je period ekonomskog opadanja. Početkom V veka Vizigoti su pod svojim vođom Alarihom prešli bez otpora preko Gornje Mezije na svom pohodu prema Italiji. Do konačnog razaranja rimskog odbrambenog sistema došlo je tek pod naletima Huna oko 441. godine, kada su prvo uništena utvrđenja na limesu, a zatim i gradovi u unutrašnjosti. Granica Carstva je posle pregovora sa Hunima pomerena sa Dunava na liniju koja ide preko Naisa. Tako je Podunavlje za duže vreme bilo izgubljeno za Rimljane, a razoreni i opustošeni gradovi ostali su bez stanovništva koje se razbežalo ili je bilo odvedeno u ropstvo.[3] Hunska vlast u Podunavlju nije dugo trajala. Posle Atiline smrti, Huni su na reci Nedao izgubili bitku protiv udruženih plemena koja su se dotle nalazila pod njihovom vlašću. Medjutim, gornjomezijsko Podunavlje i Panonija nisu posle toga vraćene u okvore rimske države, već su ih zauzela plemena koja su se oslobodila hunske vlasti. Gepidi i Heruli su ostali na Dunavu, a Ostrogoti su zauzeli Panoniju. Goti su se održali u Panonoji oko petnaestak godina, i kao federati su imali obavezu da brane granice Carstva. Reagujući protiv Huna, Goti su se proširili na zapad do Norika i Julijskih Alpa. Najmoćniji narod u Podunavlju bili su Ostrogoti. Početkom V veka Ostrogoti su krenuli u tri pravca, prema Noriku, Italiji i Vizantiji. Na jugoistok Panonije proširili su se Gepidi iz Dakije. Ostrogoti koji su se pod vođstvom Teodorika uputili na jug ostali su duže vreme na Balkanu, i posle niza događaja, prešli ponovo prema Panoniji. Teodorik je 488. godine krenuo protiv Odokara u Italiju, prolazeći preko Panonije naišao je na jak otpor Gepida i tek posle pobede na reci Ulca nastavio je put. Borba u Italiji završena je Teodorikovom pobedom i stvaranjem gotskog carstva, u čiji sastav je ušla Panonija, nakon što je proterao Gepide iz nje.Na severu Podunavlja zadržala su se razna plemena sve do Justinijanovog vremena.[4] Posle odlaska istočnih Gota, počinje obnova granice na Dunavu. Prve mere preuzeo je već Zenon ( 476 – 491 ), ali su obimni građevinski radovi obavljeni tek u Anastasijevo vreme ( 491 – 518 ).[5]
Dolasko Justinijana na vlast ( 527 – 565 ) nastaje nova epoha u vojnom, upravnom i crkvenom pogledu. Pošto je odneo pobedu nad Gotima, on je pokušao da povrati sigurnost i mir na Balkanu. Posle kratkog i uspešnog vandalskog rata u Africi (534), a pre započinjanja gotskog rata ( 535 ), Justinijan je utvrdio obalu Dunava novim tvrđavama u oblasti Đerdapa. Ta živa graditeljska delatnost u severnoj Iliriji krunisana je osnivanjem nove arhiepiskopije u novopodignutom gradu prvoj Justinijani ( Caričin Grad).[6] Posledice Justinijanove vladavine slabije su se osećale u Panoniji, iako je ona bila vraćena u granice istočnog carstva, a i Sirmijum je bio ponovo zauzet 535. godine. Međutim, grad su ponovo zauzeli Gepidi, a Vizantija je u borbi sa njima bila prinuđena da se okrene Langobardima, koji su se spuštali prema Noriku i Panoniji. Izgubivši bitku protiv Langobarda 562. godine gepidi su u pomoć pozvali Avare, što je bilo sudbonosno za dalji tok događaja na Balkanu. Nomadsko konjaničko pleme Avara dolazi 526. godine na donji Dunav, i to na poziv Vizantije. Već 567. godine nalazimo ih u Panonskoj niziji između Tise i Dunava, a 574. zauzimaju oblast Transdanubije između Dunava i Drave. Zajedno sa Avarima, u njihovoj novoj domovini naseljavaju se i druga plemena sa istoka kao što su Protobugari ili Kutriguri, a izgleda i izvestan broj Istočnih Slovena, odnosno Anta. Već 569. godine počinju njihovi prvi prodori na teritoriju Carstva , a od 579 – 582. opsedaju i konačno zauzimaju Sirmijum. Upadi Avara na carsku teritoriju vršeni su istovremeno sa upadima Slovena, naseljenih negde sredinom VI veka na Donjem Dunavu. Najraniji antski prodor je iz 517. godine, a njemu će uslediti ceo niz sklavinskih ratnih operacija južno od Dunava. Međutim, za razliku od avarskih invazija, čiji je cilj bio pljačkanje provincija, slovenske operacije vršene su sa tendencijom stalnog naseljavanja. Snažni slovenski naleti počinju od 539. i dostižu svoju kulminaciju 550 – 551. kada Sloveni prodiru sve do Drača na Jadranu, a moguće je da su se neke grupacije tih godina stalno zadržale u provinciji Dalmaciji. Posle zauzimanja Sirmijuma 582. godine dolazi do dvogodišnjeg mira koji Avari prekidaju u leto 504. godine kada zaredom zauzimaju Singidunum, Banoniju, Raciariju i izbijaju sve do Anhialosa na Pontu. Ovi pohodi između 584. i 586. godine izgleda da su imali za cilj slabljenje vizantijskog pograničnog sistema na Dunavu, što je trebalo da dozvoli masovan prodor Slovena, do čega je zaista došlo 586. godine. Prva opsada Soluna, bez obzira na svoj neuspeh, označavala je ujedno i stalno naseljavanje sklavinskih plemena u južnom području Balkanskog poluostrva. Do slovenskog naseljavanja na Balkanu došlo je ranije na jugu Poluostrva nego na severu, jer su Vizantijci tu oblast uporno držali i branili.[7] Do raspada organizovanog odbrambenog sistema dunavskog limesa dolazi tek u vreme cara Mavrikija (582 – 602). Krajem VI veka carska vojska je uspela da preduzme izvesne ofanzive protiv Avara i Slovena, predvođena sjajnim vojskovođom Priskom. Pobede carske vojske nisu iskorišćene, a 602. godine izbila je vojna pobuna na Dunavu. Car Mavrikije je zbačen sa prestola, a zamenio ga je oficir Foka. Taj događaj bio je uzrok građanskom ratu, koji je trajao sve dok Iraklije nije zauzeo Carigrad, gde je proglašen za cara 610. godine. [8] Tek od 615. godine Avari uspevaju da potisnu Vizantijce iz severnog Ilirika. Teritorija Carstva bila je svedena, pored Carigrada i Soluna, samo na manji broj priobalnih gradova, i na nekoliko gradova na egejskoj i jadranskoj obali. Do konačne slavizacije Balkana doći će oko 680. godine, kada zajedno sa Bugarima, dolazi do novog talasa slovenskog naseljavanja. Ovaj datum ujedno označava i kraj antičke civilizacije na severnom Balkanu.[9]
[1] И. Поповић, op. Cit., 24
[2] Ђ. Јанковић, У сутону антике, у: Гамзиград, касноантички царски дворац, Београд 1983., стр.. 112
[3] И. Поповић, op. Cit., 26
[4] M. Миирковић, Историја српскога народа, Београд 1994., стр. 103
[5] Ђ. Јанковић, Рановизантијски Гамзиград, у: Гамзиград, касноантички царски дворац, Београд 1983., стр. 128
[6] Isto.
[7] И. Поповић, op. Cit., 28
[8] Ђ. Јанковић, op. Cit., 129
[9] И. Поповић, op. Cit., 29
Нема коментара:
Постави коментар
Neprikladni komentari će biti obrisani.